Była to pierwsza w Niemczech deportacja Żydów. Stanowiła preludium do t.zw. „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”.
Zanim do niej doszło od 1933 r. po dojściu A. Hitlera do władzy sytuacja Żydów uległa w Niemczech znacznemu pogorszeniu. Po fali prześladowań, Żydom obywatelom niemieckim wydano specjalne dowody tożsamości (kenkarty) z wbitą literą J (Jude). Fala antysemickich represji wzmogła się 9 listopada 1938 roku nastąpiły wydarzenia zwane „kryształową nocą”, kiedy to podpalono synagogę szczecińską i dom przedpogrzebowy na cmentarzu żydowskim, zdemolowano liczne sklepy i warsztaty.
Wielu członków społeczności żydowskiej wywieziono do obozu w Sachsenchausen Oranienburg. Żydzi lepiej sytuowani zrzekali się majątku na rzecz III Rzeszy w zamian za co otrzymywali dokumenty wyjazdowe. W ten sposób na przełomie 1939/1940 r. opuściło Prowincję Pomorską 520 osób. Pozostali w większości zostali wysiedleni.
Oficjalne statystyki podają, że w 1933 r. na terenie tej Prowincji mieszkało 6317 Żydów, z czego 2365 w Szczecinie.
W nocy z 12/13 lutego 1940 roku do mieszkań Żydów ze Szczecina i innych miejscowości Prowincji Szczecińskiej wtargnęli kierowani przez Gestapo członkowie SS, SA i NSDAP, wręczając domownikom policyjne zarządzenie dotyczące wyjazdu. Deportowanym nakazano pozostawić wszelkie klucze do szaf, skrzyń i schowków w zamkach, natomiast klucze do mieszkań i korytarzy zaopatrzone w kartki z nazwiskiem i adresem ich właścicieli oddać.
Zarządzenie szczegółowo określało, co należało zabrać na drogę. Dopuszczono, by deportowani zabrali ze sobą jeden lub dwa koce oraz mogli założyć dodatkową odzież w postaci podwójnej bielizny i dwóch płaszczy. Mieli oni również zabrać ze sobą dokumenty osobiste. Szczegółowo określono, jakie rzeczy należało pozostawić w mieszkaniach. Należały do nich przede wszystkim pieniądze, papiery wartościowe, dewizy, książeczki oszczędnościowe oraz inne wartościowe przedmioty, tj. złoto, srebro czy platyna. Z biżuterii zezwolono jedynie na zabranie ślubnej obrączki oraz prostego zegarka. Na doręczonym formularzu musieli oni dodatkowo spisać cały swój majątek zarówno w ruchomościach, jak i nieruchomościach. Nie pozwalano również na spakowanie artykułów spożywczych, zapewniając wysiedlanych, że prowiant na podróż został im zapewniony. Wkrótce okazało się, że było to kłamstwem.
Opuszczając swoje domostwa, Żydzi musieli przywiesić do szyi tabliczkę ze swoim nazwiskiem i rokiem urodzenia. Policyjne zarządzenie zakończono ostrzeżeniem o groźbie stosowania surowych kar w przypadku niezastosowania się do wydanych poleceń.
Tej nocy przetransportowano ich na szczeciński Dworzec Towarowy (Wrocławski). Walizki kazano złożyć w osobnym wagonie. Po 4 dniach podróży w nieogrzewanych wagonach przy ponad 20-stopniowym mrozie transport dotarł do Lublina. Wagon z walizkami odczepiono po drodze. Podczas podróży zmarło 71 osób. Pozostali zostali skierowani do gett w Piaskach, Bełżycach i Głusku.
Spis Rady Żydowskiej (Judenratu) Lublina dokonany 4 kwietnia 1940 r. zawiera 1137 osób, co stanowiło ok. 30% Żydów zamieszkałych w Prowincji Pomorskiej. Z tego transportu wojnę
przeżyło ok. 19 osób. W Archiwum Państwowym w Szczecinie znajdują się kenkarty deportowanych Żydów.
*****
Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce Oddział w Szczecinie, Książnica Pomorska w Szczecinie im. St. Staszica, Archiwum Państwowe w Szczecinie zapraszają 13 lutego 2025 (czwartek) na obchody 85. rocznicy deportacji Żydów ze Stettina.
Wszystkie wydarzenia realizowane są w ramach projektu „Zapisani z imienia i nazwiska – 85. rocznica deportacji Żydów ze Stettina” dofinansowanego przez Województwo Zachodniopomorskie.
Program:
godz. 16.00: Mural Synagogi Szczecińskiej, ul. Dworcowa 8 - zapalenie zniczy, złożenie kwiatów.
godz. 16.30: Książnica Pomorska, sala im. Z. Herberta (wejście od parkingu) - otwarcie wystawy „Obecność Nieobecnych”
godz. 16.45: Spektakl poetycko-muzyczny "Przywracani pamięci" w wykonaniu aktorki Anny Gielarowskiej i skrzypka Miszy Tsebrija
godz. 17.20: Wykład dr. hab. Eryka Krasuckiego prof. US „Jak do tego doszło? Deportacja Żydów ze Szczecina i jej pokłosie”.
godz. 17.45: Wykład dr. hab. Pawła Guta pt. „Akta i kennkarty żydowskich mieszkańców Szczecina do 1940 roku w zasobie Archiwum Państwowego w Szczecinie”.
godz. 18.10: Wykład mgr Zygmunta Cywińskiego pt. „Miejsca deportacji Żydów szczecińskich – stan obecny”.
Napisz komentarz
Komentarze